Co zrobić, gdy dziecko kłamie?

Przeczytasz ten artykuł w: 4 minut(y)

Kłamstwa dzieci są powodem niepokoju wielu rodziców. Z jednej strony dzieci potrzebują jasno ustalonych granic, z drugiej naszej uważności i bliskości. Aby wiedzieć, co zrobić, gdy dziecko kłamie, warto najpierw przyjrzeć się podstawom dziecięcego mijania się z prawdą. 

Dlaczego dzieci kłamią? 

Kłamstwo jest rozwojowo w zasadzie normalną sprawą, chociaż jednocześnie i problematycznym zachowaniem. Kłamstwo jest wszechobecne w różnych kulturach. U dzieci zwykle pojawia się już w wieku przedszkolnym i rozwija z czasem. 

Dzieci kłamią z wielu powodów. Są nimi np.:

• testowanie nowego zachowania lub uzyskanie aprobaty 
• obawa przed karą (umyślne kłamanie u dzieci jest częściowo uzależnione od tego, jak postrzegają one negatywne konsekwencje ujawnienia prawdy w porównaniu z pozytywnymi konsekwencjami jej niepowiedzenia. Prawdopodobieństwo kłamstwa na temat złego zachowania będzie większe u dzieci, które spodziewają się surowej kary) 
• przechwalanie się (przechwalają się lub wyolbrzymiają osiągnięcia, aby osiągnąć wyższy status w grupie rówieśniczej lub uratować poczucie własnej wartości. Na przykład dzieci mogą twierdzić, że wygrały konkurencję, podczas gdy w rzeczywistości tak nie było)
• zwrócenie na siebie uwagi (kiedy opowiadają nieprawdę wiedząc, że inni ją znajdą, robią to, by zostać zauważone)
• zrobienie wrażenie (dzieci, którym brakuje pewności siebie, mogą kłamać, aby zrobić wrażenie na swoich rówieśnikach)
• z altruizmu (altruistyczne kłamstwa mają na celu ochronę innych, zwykle rówieśników lub rodziców. Dzieci z lękiem lub depresją mogą kłamać na temat tego, jak się czują, gdyż nie chcą, by rodzice się martwili)

Co zrobić, gdy dziecko kłamie

Jeśli nie wiesz, co zrobić, gdy dziecko kłamie, może nawet dojść de tego, że zakwestionujesz własne rodzicielstwo. Jednak najpierw porozmawiaj z nim i nie bierz tego do siebie. Zachęć je do powiedzenia prawdy. Nie rozliczaj, zakładając z góry złe intencje. Dzieci zawsze szybciej powiedzą prawdę, gdy czują się bezpieczne. Jeśli dziecko czuje, że nawet gdy zachowało się niewłaściwie, rodzic jest „po jego stronie”, będzie mu łatwiej przyznać się do prawdy następnym razem, kiedy będzie w podobnej sytuacji. Jeśli ustalamy zasadę w domu, że „najgorsza prawda jest lepsza od kłamstwa”, trzymajmy się jej konsekwentnie i doceniajmy, gdy dziecko mimo lęku przyzna się do nieuczciwości. Dzieci wiedzą, kiedy reakcja rodzica będzie dla nich nieprzyjemna, ale jeśli mają przestrzeń do rozmowy, skorzystają z tego.

Kiedy dowiesz się o kłamstwie, zanim dziecko Ci powie, spokojnie powiedz mu, że o tym wiesz. Nie angażuj się w walkę o władzę. Unikaj oskarżycielskiego tonu lub języka. Dlaczego? Ponieważ, kiedy dziecko zobaczy Twoją wściekłość, nie usłyszy, co mówisz, a jedynie poczuje się zaatakowane. Jeśli zrobiło coś złego, poproś, aby to naprawiło. Mogą to być przeprosiny, praca domowa lub np. zreperowanie zepsutego przedmiotu. Daj mu drugą szansę, aby postąpiło właściwie. 

Czy w takiej sytuacji karać dziecko?

Co zrobić, gdy dziecko kłamie? Na pewno go nie karaj. Zaskakujące? Przecież kara powszechnie służy do dyscyplinowania na całym świecie. “Jeśli popełnisz błąd, zostaniesz ukarany.” Wydaje się logiczne. Czy jednak nasz system prawny skutecznie powstrzymuje przestępczość? (odpowiedź brzmi „nie” dla tych, którzy mają wątpliwości). Unikanie kary jest bowiem bodźcem zewnętrznym. Pragnienie czynienia tego, co słuszne, stanowi wewnętrzną zachętę. Motywacja zewnętrzna niestety nie daje takich samych rezultatów jak motywacja wewnętrzna. Jeśli dziecko podejrzewa, że zostanie ukarane, kiedy powie prawdę o swoim zachowaniu, to oczywiście będzie kłamać. Ludzką naturą jest chronić siebie. Jeśli więc nie chcesz, aby Twoje dziecko kłamało i chcesz, aby rozwinęła się w nim wewnętrzna motywacja do mówienia prawdy, nie stosuj kary jako konsekwencji.

Wybór między karą a brakiem kary ma o wiele głębsze znaczenie niż tylko kwestia kłamstwa lub niekłamania. Różnica polega na wychowywaniu dziecka, które stara się postępować właściwie, a dziecka, które stara się tylko trzymać z dala od kłopotów lub nie dać się złapać.

Nie oznacza to, że należy ignorować błędy. Porozmawiaj i daj możliwość naprawienia.

Z dystansem, czyli jak?

Nie ma też sensu pokazywać dziecku, że dorosły ma przewagę, bo wie, jaka jest prawda. Dziecko jest i tak na przegranej pozycji, jest od nas zależne. Jeśli znasz prawdę, wystarczy, że zareagujesz postawą: „Wiem, że było inaczej”. Zawstydzanie, porównywanie do innych z pewnością tu nie pomogą. Jeśli jednak kłamstwo wyszło na jaw, przede wszystkim odwołaj się do swoich uczuć i uczuć dziecka. Możesz powiedzieć: „Nie lubię, gdy nie mówisz mi prawdy. Jeśli się boisz, że się na coś nie zgodzę, powiedz mi, że tak czujesz – wtedy będziemy mogli o tym porozmawiać.” Warto podejść do tego rodzaju kłamstwa z dystansem, ponieważ takie zachowania są w normie rozwojowej. Dzieci, które w naturalny sposób chcą coś ugrać dla siebie, nie wyrastają wcale na patologicznych kłamców.

Korzyści z mówienia prawdy

Najważniejsze jest to, żeby dzieci miały poczucie, że mówienie prawdy, choć trudne, przynosi wymierne korzyści i jest nagradzane oraz zauważane, szczególnie wtedy, gdy muszą włożyć w to realny wysiłek. Naucz swoje dziecko również pozytywnych aspektów uczciwego zachowania. Pokaż mu, że nawet jeśli popełnisz błąd, mówienie prawdy jest przyjemne, ponieważ robisz to, co należy. Bierzesz odpowiedzialność i nie ukrywasz się. Z drugiej strony nieuczciwe zachowanie sprawia, że ​​czujesz się źle, ponieważ kogoś oszukujesz. Może powodować problemy lub ranić innych. Kłamstwo może również prowadzić do kolejnych, by ukryć to pierwsze.

A tak między bogiem a prawdą, kto nigdy nie okłamał swojego dziecka, niech pierwszy rzuci kamieniem. Według badań większość dorosłych przyznaje się do okłamywania swoich dzieci. Mogą okłamywać dzieci, aby kontrolować ich zachowanie, skłonić je do współpracy lub regulować ich emocje. Czasami kłamią, ponieważ jest to łatwiejsze niż podanie dokładnego, ale trudnego czy nieraz nawet zbyt skomplikowanego wyjaśnienia¹

Czemu więc kłamiemy?

Białe kłamstwo – co to jest?

Celowe kłamstwo ma miejsce, gdy dziecko celowo składa fałszywe oświadczenie z zamiarem stworzenia fałszywych przekonań u innych i takie kłamstwo zasługuje na korektę. Dzieci od najmłodszych lat uczone są przecież przez nas, by nie kłamać. Ale w pewnych sytuacjach społecznych są one również uczone, pośrednio lub wyraźnie, że nie powinny mówić dosadnej prawdy, np. kiedy oczekuje się uprzejmości. Kiedy dzieci otrzymują niechciane prezenty, prosimy, by udawały, że im się podobają. W końcu nie wszystkie kłamstwa są złe. Dlatego też odpowiedź na pytanie „Co zrobić, gdy dziecko kłamie” nie ma jednej prostej odpowiedzi..

Dorośli cały czas kłamią z absolutnie różnych powodów. Dzieci mogą być zdezorientowane, dlaczego uczymy je jednej rzeczy, a robimy coś innego. Antyspołeczne kłamstwa są jednak motywowane własnym interesem. Mają one na celu wyrządzenie krzywdy innym, osiągnięcie osobistych korzyści lub uniknięcie kary. Natomiast białe kłamstwa są powszechną formą mówienia nieprawdy lub półprawdy, używaną w życiu codziennym w celu utrzymania relacji społecznych. Te kłamstwa nie krzywdzą innych².

Musimy uczyć dzieci rozróżniania, aby mogły kłamać w społecznie – odpowiedni sposób. Dzieci można uczyć cnoty prawdomówności od najmłodszych lat, ale ważne jest też nauczenie ich życia w społeczeństwie. Temu m.in. służy trening umiejętności społecznych (TUS) prowadzony w naszym centrum w Warszawie. Zadzwoń, dowiedz się więcej: 22 580 88 00.

Źródła:

1. Heyman GD, Luu DH, Lee K. Rodzicielstwo poprzez kłamstwo. Dziennik edukacji moralnej . Opublikowano w Internecie 11 sierpnia 2009: 353-369.
2. DePaulo BM, Kashy DA. Codzienność polega na bliskich i swobodnych związkach. Journal of Personality and Social Psychology . Opublikowano w Internecie 1998:63-79.